Τα περισσότερα θύματα, που στο σύνολό τους υπήρξαν εκατοντάδες χιλιάδες, σημειώθηκαν στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Ιδιαίτερα ο πρώτος κατοχικός χειμώνας του 1941-1942 υπήρξε ο πιο πολύνεκρος. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι δυνάμεις του Άξονα, Γερμανία και Ιταλία προχώρησαν σε συστηματική καταλήστευση των κατεχόμενων χωρών, καθώς τις θεωρούσαν πηγή πρώτων υλών, τροφίμων και εργατικού δυναμικού.[1] Η Ελλάδα βίωσε ιδιαίτερα έντονα την άμετρη δραστηριότητα των κατακτητών με αποτέλεσμα να υποστηριχθεί ότι βίωσε τον χειρότερο λιμό από τους αρχαίους χρόνους.[2]
Οι πρώτες ημέρες της Κατοχής [Επεξεργασία] Με την κατάληψη της Ελλάδας τον Απρίλιο του 1941, το ναζιστικό διοικητικό σύστημα είχε ως κύριο στόχο τη δημιουργία μιας στοιχειώδους κρατικής μηχανής στην Ελλάδα και την ύπαρξη πολλών πόλων εξουσίας. Η πρώτη κατοχική κυβέρνηση σχηματίστηκε υπό τον Γεώργιο Τσολάκογλου λίγες ημέρες αφού είχε υπογράψει την συνθηκολόγηση της χώρας κατά την γερμανική εισβολή στην Ελλάδα. Η Ελλάδα χωρίστηκε σε τρεις ζώνες κατοχής, οι Γερμανοί περιορίστηκαν σε περιοχές στρατηγικές σημασίας: θύλακες στην Αττική, Θεσσαλονίκη και κεντρική Μακεδονία, ορισμένα νησιά του Αιγαίου, το μεγαλύτερο μέρος της Κρήτης και την όχθη του Έβρου. Οι Ιταλοί κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας, ενώ οι Βούλγαροι την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Θέση των Ελλήνων στη "Νέα Τάξη" του Γ΄ Ράιχ [Επεξεργασία] Εν τω μεταξύ τις λαϊκίστικες και "εθνοσωτήριες" δηλώσεις του ναζιστικού καθεστώτος αμέσως υπονόμευσε η επιβολή τριπλής κατοχής, με την επακόλουθη κατάληψη ελληνικών εδαφών από τον ιταλικό και τον βουλγαρικό στρατό. Πολύ σύντομα όμως θα ξεχαστούν και οι ανέξοδες φιλελληνικές διακηρύξεις των πρώτων ημερών θα μετατραπούν σε κατηγορίες κατά της ελληνικής κυβέρνησης ως "υπηρέτη" των βρετανικών συμφερόντων. Ο ψευδεπίγραγος φιλελληνισμός και η δήθεν αναγνώριση της αρχαιοελληνικής καταγωγής των σύγχρονων Ελλήνων από τη ναζιστική ηγεσία, που προσωρινά ενισχύθηκε από τις πολεμικές επιτυχίες της Ελλάδας στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, υποτάχθηκε τελικά στα πλαίσια της "Νέας Τάξης" του Γ' Ράιχ: έγιναν δημοφιλείς πλέον οι απόψεις του Φαλμεράυερ, ότι οι Έλληνες έχουν φυλετικά διαβρωθεί και επομένως δεν έχουν θέση στις "ανώτερες" φυλετικές τάξεις.[3] Άμεσες κοινωνικές συνέπειες της Κατοχής [Επεξεργασία] Η δοσίλογη κυβέρνηση Τσολάκογλου ήταν φυσικά αδύνατο να αμβλύνει τις συνέπειες της κατοχικής πραγματικότητας, του υπερπληθωρισμού και των ανεξέλεγκτων επιτάξεων. Χαρακτηριστικά, τα υπέρογκα έξοδα που "όφειλε" η Ελλάδα προς τους κατακτητές υπήρξαν τα υψηλότερα κατά κεφαλήν της κατεχόμενης Ευρώπης, που έφτασαν στο 113,7% του Εθνικού Εισοδήματος της χώρας. Επίσης η επιδρομή στα συναλλαγματικά αποθέματα των τραπεζών κατάφερε και αυτή καίρια πλήγματα στα οικονομικά μεγέθη. Τιμή Ελαιόλαδου ανά οκά[4] Περίοδος Τιμή (σε δραχμές) Προπολεμικά 44 Οκτώβριος '41 800 Ιανουάριος '42 4.500 Δεκέμβριος '42 14.000 Αίτια του λιμού [Επεξεργασία] Δημεύσεις-εξαναγκαστική "συνεργασία" με το Γ' Ράιχ [Επεξεργασία] Ήδη από τα μέσα Μαΐου 1941 αξιωματούχοι του Γραφείου Πολεμικής Οικονομίας της Βέρμαχτ κατέσχεσαν όλα τα διαθέσιμα ζωτικής σημασίας εμπορεύματα και τα βιομηχανικά προϊόντα, προκειμένου να τα αποστείλουν στη Ναζιστική Γερμανία. Επίσης, εξασφάλισαν μακράς διάρκειας παραδόσεις για όλα τα σημαντικά ακατέργαστα υλικά και τα αγροτικά προϊόντα. Κατά παράβαση των κανόνων περί επιτάξεων σε κατεχόμενη χώρα, σύμφωνα με τους Κανονισμούς της Χάγης του 1907, οι γερμανικές και οι ιταλικές κατοχικές αρχές αντιμετώπισαν τα περισσότερα προϊόντα ως λάφυρα πολέμου.[5] Επιχειρήσεις που δεν δέχονταν να συνεργαστούν με τις κατοχικές αρχές, δημεύονταν και τα κινητά της περιουσιακά στοιχεία (μηχανήματα κάθε είδους) αποστέλλονταν στο Γ΄ Ράιχ για εκμετάλλευση.[5] Γενικότερα δεν ήταν προτεραιότητα του Γ' Ράιχ η προστασία των οικονομικών δομών των κατεχόμενων χωρών ή έστω η διατήρηση του ελάχιστου αποθεματικού σε τρόφιμα και πρώτες ύλες για την επιβίωση του πληθυσμού. Προείχε η στήριξη της στρατιωτικής μηχανής και η νίκη της Γερμανίας στον Παγκόσμιο Πόλεμο, που ήταν ασύμβατες με τις ανθρωπιστικές ανάγκες. Σε αυτά τα πλαίσια οι επιτάξεις και δεσμεύσεις δημόσιων και ιδιωτικών αποθεμάτων διοχετεύθηκαν για τη συντήρηση του γερμανικού στρατού και του γερμανικού πληθυσμού του Γ' Ράιχ. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του Γκέρινγκ: Καρφί δεν μου καίγεται όταν μου λέτε ότι οι άνθρωποι της ζώνης ευθύνης σας πεθαίνουν από την πείνα. Αφήστε τους να πεθάνουν εφόσον έτσι δεν λιμοκτονεί κανένας Γερμανός. Καταστροφή μεταφορών και υποδομών [Επεξεργασία] Επιπρόσθετα λόγω και των πολεμικών συγκρούσεων που είχε βιώσει ο τόπος οι υποδομές ήταν κατεστραμμένες: γέφυρες, σιδηροδρομικό δίκτυο, αρδευτικά έργα. Από την άλλη πλευρά οι κατακτητές μετέτρεψαν την Ελλάδα σε βάση ανεφοδιασμού για τα γερμανικά στρατεύματα του Ρόμελ που βρίσκονταν τότε στην Βόρεια Αφρική.[6] Η πλήρης αδιαφορία και καταδυνάστευση του άμαχου πληθυσμού από τις κατοχικές αρχές ήταν ποικιλόμορφη: οι μεταφορές τροφίμων από τη μία περιοχή στην άλλη ήταν αδύνατη και ως αποτέλεσμα σχεδόν ποτέ δεν έφτασε στην Αθήνα λάδι από την Κρήτη και τη Μυτιλήνη.[7] Οι παραδοσιακά εύφορες περιοχές της ανατολικής Μακεδονίας της Θράκης, που παρείχαν την πλειοψηφία των τροφίμων σε ολόκληρη την χώρα προπολεμικά βρίσκονταν υπό βουλγαρική κατοχή. Οι βουλγαρικές αρχές δεν είχαν καμία διάθεση να διοχετεύσουν την παραγωγή προς την υπόλοιπη χώρα, αλλά πλέον μεταφέρονταν στο εσωτερικό της Βουλγαρίας. Τον Σεπτέμβριο του 1941 και ενώ τα πρώτα σημάδια του λιμού διαφαίνονταν η κυβέρνηση του Γ' Ράιχ δήλωνε:[8] ...είναι πολύ πιο επείγον να στηρίξουμε με τρόφιμα το Βέλγιο και ίσως την Ολλανδία και τη Νορβηγία υπό το πρίσμα των στρατιωτικών μας προσπαθειών, από το να στηρίξουμε την Ελλάδα. Συμμαχικός αποκλεισμός [Επεξεργασία] Εκτός από τον απάνθρωπο χαρακτήρα των κατοχικών αρχών μερίδιο ευθύνης φέρει και η Αγγλική κυβέρνηση για την ανθρωπιστική καταστροφή στην Ελλάδα, με την επιβολή ναυτικού αποκλεισμού. Η απόφαση αυτή στέρησε τον ανεφοδιασμό της Ελλάδας με βασικά είδη διατροφής. Επιπρόσθετα την κατάσταση επιδείνωσε ο ιδιαίτερα ψυχρός πρώτος κατοχικός χειμώνας του 1941-1942. Ανθρωπιστικό αδιέξοδο [Επεξεργασία] Ο λιμός έπληξε κυρίως τις μεγάλες πόλεις της χώρας: Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, αλλά και τη νησιωτική Ελλάδα και ιδιαίτερα τη Σύρο και τη Χίο. Τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα υπήρξαν τα πιο ευάλωτα, ενώ στις λίστες των θανάτων μεγάλο τμήμα ήταν άνεργοι, συνταξιούχοι και δημόσιοι υπάλληλοι. Οι κάτοικοι είχαν εξοικειωθεί με την εικόνα του θανάτου στους δρόμους. Στα απομνημονεύματα του ο Σουηδός διπλωμάτης και μέλος του Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα από το 1942, Πολ Μον περιγράφει την πρωτεύουσα της χώρας: Η πόλη παρουσίαζε θέαμα απελπιστικό. Άντρες πεινασμένοι, με τα μάγουλα ρουφηγμένα, σέρνονταν στους δρόμους. Παιδιά, με όψη σταχτιά και γάμπες λιγνές σαν πόδια αράχνης, μάχονται με τα σκυλιά γύρω στους σωρούς των σκουπιδιών. Όταν το φθινόπωρο του 1941 άρχισε το κρύο, οι άνθρωποι έπεφταν στους δρόμους από εξάντληση. Τους μήνες εκείνου του χειμώνα σκόνταφτε κανείς κάθε πρωί πάνω σε πτώματα. Σε διάφορες συνοικίες της Αθήνας οργανώθηκαν νεκροφυλάκεια. Τα καμιόνια της δημαρχίας έκαναν κάθε μέρα τον γύρο τους, για να μαζεύουν τους πεθαμένους. Στα νεκροταφεία τους σώριαζαν τον έναν πάνω στον άλλο. Ο σεβασμός για τους νεκρούς, τόσο βαθιά ριζωμένος στους Έλληνες, είχε στομωθεί. Σύμφωνα με τα αρχεία των κατοχικών αρχών, που παρουσιάζουν πιο συντηρητικά το μέγεθος του λιμού, ο αριθμός των θανάτων τον χειμώνα του 1941-1942 εκτοξεύτηκε: ο μέσος όρος θανάτων τον Νοέμβριο του 1941 τετραπλασιάστηκε από τον αντίστοιχο της περιόδου 1931-1940, ενώ το διάστημα Ιανουαρίου-Μαρτίου εξαπλασιάστηκε. Φυσικά η έκταση της ανθρωπιστικής καταστροφής είναι ακόμη πιο δραματική καθώς ένας μεγάλος αριθμός θανάτων δεν αναφέρονταν στις τότε αρχές.[6] Πολλοί θάνατοι δεν αναφέρονταν σκόπιμα προκειμένου τα κουπόνια διατροφής που χρησιμοποιούσαν για τα συσσίτια χρησιμοποιηθούν κυρίως από συγγενείς τους.[9] Με το ένστικτο της επιβίωσης ιδιαίτερα έντονο ο κόσμος εφευρίσκει ασυνήθιστες διατροφικές μεθόδους, έτσι συνώνυμο της κατοχικής πείνας γίνονται η μπομπότα, το κουκουτσάλευρο. Παρατηρήθηκαν περιπτώσεις βρώσης σκαντζόχοιρων, ημιόνων και χελωνών.[10] Τυχεροί μπορούν να θεωρηθούν όσοι ζούσαν σε μέρη όπου υπήρχε παραγωγική, αγροτική και κτηνοτροφική, δραστηριότητα, όσο επέτρεπαν οι κατοχικές συνθήκες. Έτσι στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο δεν σημειώθηκε εκτόξευση του αριθμού των θανάτων από λιμό,[11] παρά μόνο όταν ξεκίνησαν στην περιοχή οι μαζικές εκκαθαρίσεις και εμπρησμοί, το 1943.[12] Άρση του αγγλικού αποκλεισμού [Επεξεργασία] Ανθρωπιστική βοήθεια, περισσότερο συμβολική και όχι ουσιαστική, προσέφερε αρχικά το τουρκικό πλοίο Κουρτουλούς. Αμέσως μετά επιτεύχθηκε συμφωνία μεταξύ των εμπόλεμων πλευρών και συστάθηκε σουηδοελβετική επιτροπή που διένειμε τρόφιμα στην Ελλάδα. Έτσι από το Φθινόπωρο του 1942 ξεκίνησαν τα φορτία τροφίμων του Ερυθρού Σταυρού να εφοδιάζουν διάφορα μέρη της χώρας.[13] Ναζιστικό πρόγραμμα διάσωσης προς αποφυγή χρεοκοπίας της ελληνικής οικονομίας [Επεξεργασία] Ενδεχόμενη χρεοκοπία της Ελλάδας, που τότε ήταν πολύ πιθανή, θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στον διοικητικό-οικονομικό μηχανισμό της Ναζιστικής Γερμανίας και στην ασφάλεια των στρατευμάτων της στην Ελλάδα. Με αυτό το κίνητρο και όχι λόγω της καθαυτής επιβίωσης του ελληνικού πληθυσμού, καθώς και εν όψει του διαφαινόμενου κινδύνου χρεοκοπίας ο ίδιος ο Χίτλερ διόρισε ως εντεταλμένο για οικονομικά θέματα στην Ελλάδα των πρώην δήμαρχο Βιέννης, Χέρμαν Νόιμπαχερ. Τελικά ο Νόιμπαχερ μαζί με τον Ιταλό ομόλογό του Ντ' Αγκοστίνο αποκατέστησε στοιχειωδώς τα βασικά μεγέθη της οικονομίας, κάτι που επιτεύχθηκε στη πραγματικότητα και από την ανθρωπιστική βοήθεια που προσέφερε ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Νόιμπαχερ, για την επίτευξη αυτού του σκοπού και πιστός στο πνεύμα της πλήρους οικειοποίησης των τοπικών πόρων και της λεηλασίας των κατοίκων της χώρας, δεν δίστασε να προβεί στην πώληση περίπου ενός εκατομμυρίου χρυσών λιρών μέσω της Τράπεζας της Ελλάδος. Το ποσό αυτό προερχόταν από την καταλήστευση της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, ενώ αργότερα δαπανήθηκαν αποθέματα της Κεντρικής Γερμανικής Τράπεζας, που υπήρξαν επίσης προϊόντα λεηλασίας κατεχόμενων χωρών. Η επόμενη δοσίλογη κυβέρνηση του Λογοθετόπουλου κινήθηκε στα ίδια αδύναμα πλαίσια χωρίς να μετριάσει τις συνέπειες της εξαθλίωσης, παρόλο όμως που η πορεία οικονομικής δυσπραγίας είχε κάπως ομαλοποιηθεί. Η πτώση της όμως επισπεύσθηκε λόγω των μαζικών εκδηλώσεων και απεργιών στην Αθήνα στις αρχές του 1943, εξαιτίας έντονης φημολογίας ότι το ναζιστικό καθεστώς ετοιμάζει τη βίαιη μεταφορά Ελλήνων εργατών σε εργοστάσια στη Γερμανία. Επίδραση στη μεταπολεμική κοινωνιά και τον πολιτισμό [Επεξεργασία] Λόγω των ακραίων καταστάσεων που βίωσε ο άμαχος πληθυσμός από την έλλειψη τροφής, ακόμη και σήμερα στην καθουμιλουμένη γλώσσα ο όρος Κατοχή τείνει να είναι συνόνυμος με την πείνα και την εξαθλίωση.[14] Ο Μεγάλος Λιμός επηρέασε φυσικά τις μεταπολεμικές τέχνες και την λογοτεχνία, με χαρακτηριστικό έργο τον Αλέξη Ζορμπά του Νίκου Καζαντζάκη, που περιγράφει τις συνθήκες αναρχίας και υποσιτισμού της εποχής εκείνης.[15] Το γεγονός είναι τόσο βαθιά χαραγμένο στην κοινή γνώμη, που η ιδέα υπόδειξης μέτρων αυστηρής λιτότητας από ένα Γερμανό Καγκελάριο προς την Ελληνική Κυβέρνηση, λόγω της σύγχρονης κρίσης χρέους που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, λαμβάνεται με εξ ολοκλήρου αρνητικές εντυπώσεις. Αντ' αυτού τμήμα των Ελλήνων πολιτών έχει ακόμη την ακράδαντη πεποίθηση ότι η Γερμανία οφείλει στην Ελλάδα τεράστιες αποζημιώσεις από τις ληστρικές πολιτικές των κατοχικών στρατευμάτων, που οδήγησαν στον Λιμό και σε σφαγές αμάχων, με αποτέλεσμα τoν θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών.
Παραπομπές [Επεξεργασία] ↑ Kojak, 2006: 4 ↑ Mazower, 1995 ↑ Εμείς οι Έλληνες, 2008: 95-96 ↑ Χιωνίδου, 2006: 23 ↑ 5,0 5,1 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. ΙΣΤ' σελ. 58 ↑ 6,0 6,1 MacClancy, Henry, Macbeth, 2007: 132 ↑ Kojak, 2006: 10 ↑ De Wever, 2006: 208 ↑ Χιωνίδου, 2006: 11 ↑ MacClancy, Henry, Macbeth, 2007: 134-137 ↑ Χιωνίδου, 2006: 17 ↑ Χιωνίδου, 2006: 30 ↑ Kojak, 2006: 14 ↑ Χιωνίδου, 2006: 13 ↑ Merry, Bruce (2004). Encyclopedia of modern Greek literature (1. publ. έκδοση). Westport, Conn. [u.a.]: Greenwood Press. σελ. 226. ISBN 9780313308130. ↑ Gautherin, Georges G. (2011). The Financial Crisis and the European Network. Honors Theses. Paper 3. Roger Williams University. Ανακτήθηκε στις 4 August 2011. ↑ Lynn, Matthew (2010). Bust : Greece, the Euro, and the sovereign debt crisis. Hoboken, N.J.: Bloomberg Press. σελ. 5. ISBN 9780470976111. Πηγές [Επεξεργασία] Εμείς οι Έλληνες, τόμος Β'. Σκάι Βιβλίο. ISBN 978-960-6845-16-1. σελ 91-169. Γεωργιάδου, Μαρία (2004). Constantin Carathéodory (Κωνσταντίνος Καραθεωδορής). Berlin: Springer. ISBN 9783540203520. Χιωνίδου, Βιολέττα (2006). Famine and death in occupied Greece : 1941-1944 (1. publ. έκδοση). Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press. ISBN 9780521829328. De Wever, Bruno (2006). Local government in occupied Europe : (1939 - 1945). Gent: Academia Press. ISBN 9789038208923. Gautherin, Georges G. (2011). The Financial Crisis and the European Network. Honors Theses. Paper 3. Roger Williams University. Ανακτήθηκε στις 4 August 2011. Kojak, James B. (2006). Italian Policy in Occupied Greece: Counterproductive Policy Frustrated War Aims. Maxwell Air Force Base, Alabama. Ανακτήθηκε στις 4 August 2011. MacClancy, edited by Jeremy; Henry,, Jeya, Macbeth, Helen (2007). Consuming the inedible: neglected dimensions of food choice (1. publ. έκδοση). New York: Berghahn Books. ISBN 9781845453534. Mazower, Mark (1995). Inside Hitler's Greece: The Experience of Occupation, 1941–44. Yale University Press. ISBN 0300089236. Mazower, Mark (2000). After the War was Over: Reconstructing the Family, Nation, and State in Greece, 1943-1960. Princeton University Press. ISBN 9780691058429.
http://el.wikipedia.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου