Η Συνθήκη των Σεβρών

Στις 10 Αυγούστου 1920, υπογράφεται στις Σέβρες της Γαλλίας η «Συνθήκη των Σεβρών». Η συγκεκριμένη Συνθήκη που υπογράφεται δυο χρόνια μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν μια από τις συμφωνίες για τη διαμόρφωση του μεταπολεμικού κόσμου, με το μοίρασμα των αποικιών της ηττημένης Γερμανίας και πιο συγκεκριμένα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που ήταν σύμμαχός της στον πόλεμο, ανάμεσα στις νικήτριες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Αντάντ, (Αγγλία, Γαλλία), των ΗΠΑ που μπήκαν στον πόλεμο προς το τέλος του στο πλευρό της Αντάντ, της Ιταλίας, μπροστά σε ένα γενικότερο ξαναμοίρασμα του κόσμου ανάλογα με τη δύναμη κάθε ιμπεριαλιστικού κράτους. Στην Αντάντ συμμετείχε επίσης η Ρωσία, αλλά μετά τη Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση και την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας το 1917, αποχώρησε από τον πόλεμο και αντιπάλευε κάθε ιμπεριαλιστική δράση, για το ξαναμοίρασμα του κόσμου σε σφαίρες επιρροής, εφαρμόζοντάς το έμπρακτα με την εξωτερική της πολιτική και στη συγκεκριμένη περιοχή, (Τουρκία, Εγγύς και Μέση Ανατολή) που αναφερόταν η Συνθήκη των Σεβρών, την οποία καταδίκασε ως ληστρική, υπερασπιζόμενη το δίκιο του τουρκικού και των άλλων λαών.

Η τύχη του μεταπολεμικού κόσμου

Αλλά πριν δούμε συγκεκριμένα τη Συνθήκη των Σεβρών, ας δούμε την εξέλιξη της μεταπολεμικής κατάστασης.

Ελληνες αιχμάλωτου - 1922

Το ξαναμοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη - νικητές στον πόλεμο στόχο είχε να διατηρήσει και να διευρύνει την πρόσβασή τους στις πηγές των πρώτων υλών, ενέργειας, ιδιαίτερα του πετρελαίου, στις αγορές εξαγωγής εμπορευμάτων και κεφαλαίων.

«Το μεταπολεμικό ξαναμοίρασμα προέβλεπε, ανάμεσα στα άλλα, το διαμελισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία στην περίπτωση του πολέμου ήταν σύμμαχος των κεντρικών δυνάμεων. Πιστή έκφραση της παραπάνω ιμπεριαλιστικής πολιτικής και πρακτικής είναι η άποψη του R.S. Baker, στενού συνεργάτη του Ουίλσον, (σ.σ. Προέδρου των ΗΠΑ), σχετικά με την τύχη της αυτοκρατορίας του σουλτάνου: "Η Τουρκία υπήρξε η πιο πλούσια μεταπολεμική λεία... είχε ανέπαφο και αναξιοποίητο τον πλούτο της. Εδώ υπήρχαν ανέπαφες πηγές πετρελαίου, χαλκού, αργύρου και μεταλλικών αλάτων και τεράστιες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης, που εύκολα μπορούσαν να ποτιστούν. Υπήρχε πρώτα από όλα άφθονος και αποδοτικός πληθυσμός".

Οι νικήτριες χώρες της Αντάντ απέβλεπαν και σε εδαφικές προσαρτήσεις και σε οικονομική πολιτική επιρροή. Ετσι η περιοχή της Μέσης και Εγγύς Ανατολής έγινε αντικείμενο διαπάλης και χώρος ενδοϊμπεριαλιστικών διενέξεων και ανακατατάξεων για την επιρροή και την ένταξη της περιοχής αυτής ολόκληρης ή τουλάχιστον κατά τμήματα σε περιφερειακές ομάδες κάτω από την αιγίδα των ηγετικών δυνάμεων του καπιταλιστικού κόσμου...

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ -Πρόσφυγες της Σμύρνης

Ωστόσο, τα αλληλοσυγκρουόμενα καπιταλιστικά συμφέροντα συναντιούνται στο διαμελισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας, στην πολιτική -οικονομική υποδούλωση του τουρκικού λαού και για έναν πρόσθετο λόγο εξίσου σημαντικό, που ίσως σκόπιμα ξεχνιέται: Πέρα από τα όποια οφέλη τελικά θα αποκόμιζαν, ανάλογα με τον κάθε φορά συσχετισμό δυνάμεων, οι δυτικές καπιταλιστικές χώρες ήθελαν να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν το τουρκικό έδαφος σαν ορμητήριο ενάντια στο σοβιετικό κράτος. Ιδιαίτερα, μάλιστα, όταν απέτυχε η ιμπεριαλιστική επέμβαση στη σοβιετική Ρωσία, η Ανατολία και γενικότερα η Εγγύς Ανατολή αποκτούσε "για το διεθνή ιμπεριαλισμό τη σημασία του αντισοβιετικού στρατιωτικοπολιτικού προγεφυρώματος"».¹

Ιμπεριαλιστικές διεκδικήσεις

στο μοίρασμα

Ας δούμε πιο αναλυτικά πώς επιδίωξαν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να επιβάλουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή, πώς οι κοινές επιδιώξεις τους συγκρούονταν με τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους.

«(...) Ο ηγετικός ρόλος στην πολιτική των ιμπεριαλιστικών κρατών σ' αυτή την περιοχή ανήκε στην Αγγλία, επειδή διέθετε εδώ τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δυνάμεις... Η Αγγλία κατείχε την πρώτη θέση στο εξωτερικό εμπόριο της οθωμανικής αυτοκρατορίας...

Η Αγγλία έλεγχε ήδη στρατιωτικά και πολιτικά τη Μεσοποταμία (Ιράκ), την Παλαιστίνη και το Ιράν. Στις χώρες αυτές είχε διορίσει υποτακτικές κυβερνήσεις. Σχεδίαζε να θέσει τη ζώνη των Στενών με την Κωνσταντινούπολη κάτω από τον έλεγχό της και να παραδώσει τα σπουδαιότερα τμήματα της Τουρκίας σε υποτελείς συμμάχους της: στην άρχουσα τάξη της Ελλάδας, στην ντασνακική Αρμενία, στο "ανεξάρτητο" κράτος των Κούρδων.

Οι βλέψεις του γαλλικού ιμπεριαλισμού πάνω στα εδάφη της οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν λιγότερο φιλόδοξες. Η Γαλλία... επειδή ήταν η δύναμη που διεκδικούσε τα μεγαλύτερα οφέλη στην Ευρώπη από την υπογραφή της ειρήνης ανάμεσα στην Αντάντ και τη Γερμανία (Συνθήκη των Βερσαλλιών), είχε συγκεντρώσει περισσότερο την προσοχή της στη ρύθμιση των ευρωπαϊκών ζητημάτων...

Στα εδάφη της πρώην οθωμανικής αυτοκρατορίας, στόχος του γαλλικού ιμπεριαλισμού ήταν να αποικιοποιήσει τη Συρία και το Λίβανο.

Στις περιοχές όπου αδυνατούσε να έχει βλέψεις αποικιακού χαρακτήρα, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Μικρά Ασία, η Γαλλία ήθελε να διατηρήσει τα οικονομικά της συμφέροντα και προνόμια, και να τα επεκτείνει, δεδομένου ότι από άποψη τέτοιων συμφερόντων κατείχε στην Τουρκία την πρώτη θέση...

Στα σχέδια του αμερικανικού ιμπεριαλισμού ήταν να επιβάλει την κυριαρχία του στην Κωνσταντινούπολη και στα Στενά, στη Μικρά Ασία και στην Αρμενία. Οι βλέψεις των ΗΠΑ είχαν προς το παρόν κυρίως οικονομικό χαρακτήρα.... Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, που βγήκε ενισχυμένος οικονομικά από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, φιλοδοξούσε να επιβάλει την οικονομική ηγεμονία των ΗΠΑ στην Εγγύς Ανατολή και γενικότερα στον καπιταλιστικό κόσμο. Γι' αυτό έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στη ρύθμιση της μεταπολεμικής κατάστασης, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία. Οι βασικές θέσεις του προγράμματος των ΗΠΑ περιέχονταν στα "14 σημεία" του Ουίλσον. Ενα απ' αυτά τα σημεία πρόβλεπε τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ), που οι ΗΠΑ έλπιζαν να χρησιμοποιήσουν για την αύξηση της επιρροής τους στις διεθνείς υποθέσεις...

Η Ιταλία διεκδικούσε για λογαριασμό της τη νοτιοδυτική Μικρά Ασία, μαζί με την περιοχή της Σμύρνης. Το μερίδιο αυτό της είχαν υποσχεθεί, άλλωστε, οι Αγγλογάλλοι με μυστικές συμφωνίες κατά τη διάρκεια του πολέμου...

Οι αντιθέσεις των ιμπεριαλιστών ήταν ασυμβίβαστες. Αλλά προς το παρόν τούς ένωνε η ομοθυμία για την οικονομική υποδούλωση της Τουρκίας και η χρησιμοποίηση του εδάφους της ως ορμητηρίου της ένοπλης επέμβασης ενάντια στη Σοβιετική Δημοκρατία. Μετά την υπογραφή της ανακωχής του Μούδρου (30 Οκτωβρίου 1918), με την οποία βγήκε η Τουρκία από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Αντάντ έβαλαν αμέσως σε εφαρμογή τα σχέδιά τους. Εφεραν τις ναυτικές πολεμικές μοίρες τους στα Δαρδανέλια και στο Βόσπορο, διόρισαν ύπατους αρμοστές στην Κωνσταντινούπολη και έθεσαν κάτω από τον απόλυτο έλεγχό τους τη σουλτανική κυβέρνηση. Υστερα απ' αυτό, οι σύμμαχοι της Αντάντ προχώρησαν στη στρατιωτική κατοχή και άλλων περιοχών. Αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά στρατεύματα κατέλαβαν τη ζώνη των Στενών, της δυτικής ακτής της Μικράς Ασίας, τα νότια λιμάνια και την Κιλικία.

Από στρατιωτική και πολιτική άποψη, οι Αγγλοι έπαιζαν τον πρώτο ρόλο στο διασυμμαχικό έλεγχο της Κωνσταντινούπολης, ενώ στην τουρκική εξουσία εγκατέστησαν αγγλόφιλο πρωθυπουργό.

Επίσης, πήραν κάτω από τον έλεγχό τους τους σιδηροδρόμους της Βαγδάτης, και εγκατέστησαν στρατεύματα στις πετρελαιοφόρες περιοχές του Καυκάσου και της Μεσοποταμίας.

Το διαμελισμό και το μοίρασμα της Τουρκίας, οι ιμπεριαλιστές επιδίωξαν να κατοχυρώσουν με διεθνείς συμφωνίες. Το ίδιο έκαναν, άλλωστε, για τη γενικότερη μεταπολεμική οργάνωση του κόσμου. Για το σκοπό αυτό οργάνωσαν τη Διάσκεψη της "Ειρήνης", που άρχισε τις εργασίες της στις 18 Γενάρη 1919 στο Παρίσι. Τον ηγετικό ρόλο στη Διάσκεψη είχαν η Αγγλία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ.

Η Διάσκεψη του Παρισιού αποφάσισε, ανάμεσα στα άλλα, την ίδρυση της ΚΤΕ, που προορισμός της ήταν να ενισχύσει τον αγώνα των ιμπεριαλιστών εναντίον του επαναστατικού κινήματος στον κόσμο και να βοηθήσει στη στερέωση του ιμπεριαλιστικού μεταπολεμικού συστήματος.

Με το πρόσχημα των εντολών για Διοίκηση (Mandat: πληρεξουσιότητα) της ΚΤΕ, τα ιμπεριαλιστικά κράτη προσάρτησαν στις αποικιακές τους κτήσεις τις πρώην γερμανικές αποικίες και τα αραβικά εδάφη που ανήκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία. Με το ίδιο σύστημα προσπάθησαν να αποικιοποιήσουν και την ίδια την Τουρκία».²

Η κατάσταση στην Τουρκία

Επομένως, η αποικιοποίηση της Τουρκίας, των εδαφών που είχαν απομείνει από την Οθωμανική Αυτοκρατορία υπό τη διοίκηση του σουλτάνου, απαιτούσε το διαμελισμό αυτών των εδαφών. Εμενε, επομένως, να μοιραστεί η Τουρκία και να υπογραφεί Συνθήκη, με την οποία να συμφωνούσε και η Τουρκία γι' αυτό το διαμελισμό. Αυτή την εκκρεμότητα ήρθε να λύσει η «Συνθήκη των Σεβρών».

Την ίδια περίοδο στην Τουρκία αναπτύσσεται το εθνικοαπελευθερωτικό, αστικοδημοκρατικό επαναστατικό κίνημα στην Τουρκία, με επικεφαλής το Μουσταφά Κεμάλ. Ο επαναστατικός στρατός του Κεμάλ, επιδιώκοντας την εθνική απελευθέρωση των Τούρκων και τη συγκρότηση αστικού εθνικού κράτους με την ανατροπή του σουλτάνου, προσπαθεί ταυτόχρονα να διατηρήσει τα εδάφη της Τουρκίας για την αστική τάξη και τις λαϊκές δυνάμεις της χώρας από τα ξένα στρατεύματα, ανάμεσά τους και ελληνικά, τα οποία ήδη βρίσκονται στην Τουρκία. Ετσι, το επαναστατικό κίνημα του Κεμάλ καταλαμβάνει την Αγκυρα και συγκροτεί κυβέρνηση στις 23 Απρίλη του 1920. Ερχεται δε σε πλήρη ρήξη με τον σουλτάνο. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, αντιλαμβάνονται ότι ο σουλτάνος δεν είναι σε θέση να τσακίσει την επανάσταση. Επομένως, βάζουν μπρος το στρατιωτικό σχέδιο, για το διαμελισμό της Τουρκίας, με κύριο μέτωπο το τσάκισμα του επαναστατικού κινήματος με ηγέτη τον Κεμάλ, και με κύρια δύναμη τον ελληνικό στρατό, αλλά και τα δικά τους στρατεύματα. Ηδη ελληνικός στρατός είχε αποβιβαστεί στη Σμύρνη από το Μάη του 1919.

Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, κατά του Κεμάλ τον Ιούνη του 1920, δεν κατάφεραν να υποτάξουν τον επαναστατημένο λαό της Τουρκίας στις δικές τους επιδιώξεις. Ετσι έπρεπε να βρουν το πρόσχημα που θα τους επέτρεπε να επιβάλουν τα συμφέροντά τους. Γι' αυτό ήθελαν μια διεθνή συνθήκη ειρήνης αποδεκτή από την ηττημένη από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο Τουρκία, της οποίας ως νόμιμο κρατικό εκπρόσωπο αναγνώριζαν το σουλτάνο, παρά την ύπαρξη της κυβέρνησης της Αγκυρας. Κάλεσαν, λοιπόν, την κυβέρνηση του σουλτάνου στο Παρίσι, για να υπογράψουν τη «Συνθήκη των Σεβρών».

Η συνθήκη που υπογράφτηκε στις 10 Αυγούστου ανάμεσα στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Χατζάζη (Σαουδική Αραβία), την Πολωνία, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία, την Τσεχοσλοβακία και τη Γιουγκοσλαβία από τη μια, και τη σουλτανική κυβέρνηση από την άλλη, ουσιαστικά κατέλυε την Τουρκία ως κυρίαρχο κράτος.

«Με τη Συνθήκη των Σεβρών, η έκταση της Τουρκίας ελαττωνόταν έως το ένα πέμπτο. Η Συρία, η Παλαιστίνη, η Μεσοποταμία και η Χατζάζη κηρύσσονταν τυπικά ανεξάρτητα κράτη. Και λέμε τυπικά, γιατί ουσιαστικά γίνονταν αποικίες - προτεκτοράτα, η πρώτη της Γαλλίας και οι άλλες της Μεγάλης Βρετανίας, μια και τα κράτη αυτά, σύμφωνα με το άρθρο 22 της Συνθήκης, κρίνονταν μη ικανά για αυτοκυβέρνηση. Η Τουρκία έχανε κάθε επικυριαρχία πάνω στην Αίγυπτο, η οποία γινόταν προτεκτοράτο της Μεγάλης Βρετανίας, στην οποία παραχωρούνταν επίσης η Κύπρος, το Σουδάν, καθώς και τα δικαιώματα της Τουρκίας στη ναυσιπλοΐα του Σουέζ. Αναγνωριζόταν το προτεκτοράτο της Γαλλίας στο Μαρόκο και την Τυνησία και η Λιβύη παραχωρούνταν στην Ιταλία.

Επιπλέον, οι τρεις μεγάλες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία), με ιδιαίτερη συμφωνία μοίραζαν μεταξύ τους σε "σφαίρες επιρροής" και ό,τι απέμεινε ακόμα από την Τουρκία, με πρόσχημα να τη βοηθήσουν ν' αναπτύξει τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της και να φροντίσουν για τα συμφέροντα των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων.

Με τη Συνθήκη των Σεβρών, στην Ελλάδα παραχωρούνταν η Δυτική και Ανατολική Θράκη ως τη γραμμή Τσατάλτζας κοντά στην Κωνσταντινούπολη και τα νησιά Ιμβρος και Τένεδος, καθώς και η Σμύρνη με την ενδοχώρα της, όπου τυπικά αναγνωριζόταν η τουρκική κυριαρχία με το να κυματίζει η οθωμανική σημαία στα φρούρια της πόλης.

Η Σμύρνη, σύμφωνα με τα άρθρα 65-83 της Συνθήκης, μόνο μετά από 5 χρόνια και κατόπιν δημοψηφίσματος των κατοίκων της θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα. Η Ιταλία παραχωρούσε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, εκτός της Ρόδου, η οποία γινόταν αυτόνομη και μόνο μετά από δημοψήφισμα θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα.

Η Κωνσταντινούπολη αναγνωριζόταν πρωτεύουσα του τουρκικού κράτους, υπό την αίρεση των συμμάχων, για την περίπτωση που η Τουρκία δε θα τηρούσε τα συμφωνημένα. Τα Στενά των Δαρδανελίων κηρύσσονταν ουδέτερη και αφοπλισμένη ζώνη.

Η Συνθήκη των Σεβρών αφόπλιζε την Τουρκία (της άφηνε ολιγάριθμες αστυνομοστρατιωτικές δυνάμεις) και άφηνε ελεύθερη τη δίοδο των Στενών, εκτός από τα πολεμικά και τα εμπορικά πλοία, πράγμα που έθετε κάτω από τον έλεγχο των Αγγλογάλλων το εμπόριο και την ασφάλεια των χωρών της Μαύρης Θάλασσας» ³.

Η εμπλοκή της Ελλάδας

Οι «παραχωρήσεις» των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων στην Ελλάδα αποσκοπούσαν στη χρησιμοποίησή της για την αντιμετώπιση του εθνικοαπελευθερωτικού αστικού επαναστατικού κινήματος στην Τουρκία, το οποίο είχε δημιουργήσει αξιόμαχο στρατό, κατάφερε σοβαρά χτυπήματα στους συμμάχους, φτάνοντας ν' απειλεί και την Κωνσταντινούπολη και τα Δαρδανέλια. Επίσης, είναι σαφές ότι δεν αναγνώριζε τη Συνθήκη των Σεβρών και ήταν αποφασισμένο να υπερασπίσει τα δικαιώματα της Τουρκίας ως ανεξάρτητου κράτους.

Βεβαίως και οι δυνάμεις της Αντάντ δε διακινδύνευαν να επιβάλουν οι ίδιες, με στρατιωτικά μέσα, τη δήθεν συνθήκη ειρήνης που υπογράφηκε στις Σέβρες. Αλλωστε, προϋπέθετε ήττα του επαναστατικού κινήματος της Τουρκίας γεγονός που δεν ήταν σίγουρο. Επρεπε δε να έχουν περιθώρια διαπραγμάτευσης και με τον Κεμάλ. Ετσι τη στρατιωτική επιβολή της «Συνθήκης των Σεβρών», ανέλαβε η κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία τη συνυπέγραψε, αφού έκανε πράξη τη «Μεγάλη Ιδέα» και την Ελλάδα των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών. Αλλωστε, τα συμφέροντα της αστικής τάξης της Ελλάδας συνέπιπταν, στη δοσμένη στιγμή, με τις εκεί επιδιώξεις των συμμάχων της ιμπεριαλιστών, ενώ η διαπλοκή του κεφαλαίου στην Ελλάδα με το αγγλογαλλικό κεφάλαιο ήταν αναγκαία, προκειμένου να πραγματοποιούνται τα συμφέροντά του. Ετσι ενεπλάκη η Ελλάδα στο μικρασιατικό πόλεμο, ο οποίος οδήγησε στην τεράστια καταστροφή, τις συνέπειες της οποίας ακόμη πληρώνουν τμήματα του ελληνικού λαού.

Η Συνθήκη των Σεβρών ήταν αδύνατο να γίνει πράξη, γιατί δεν ήταν συνθήκη ειρήνης, αλλά συνέχισης του πολέμου, και υπογράφηκε από δυνάμεις που είχαν αντίθετα συμφέροντα.

Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας, (Κομμουνιστικό), όπως ονομαζόταν τότε το ΚΚΕ, ήταν το μοναδικό κόμμα στην Ελλάδα που εκτιμούσε ότι η συγκεκριμένη Συνθήκη ήταν συνθήκη συνέχισης του πολέμου, όταν σύσσωμη η αστική τάξη πανηγύριζε για την υπογραφή της. Οχι μόνο καταγγέλλει τη Συνθήκη, αλλά προειδοποιεί το λαό για τους κινδύνους που περικλείει. Στηριγμένο στη μαρξιστική λενινιστική θεωρία, αν και νεαρό τότε κόμμα, με λιγοστές δυνάμεις πάλευε ενάντια στα ιμπεριαλιστικά σχέδια και τις κατακτητικές επιδιώξεις της άρχουσας τάξης που μόνο δεινά φόρτωνε το λαό. Πάλεψε με όλες τις δυνάμεις του ενάντια στον επερχόμενο μικρασιατικό πόλεμο, αψηφώντας τις άπειρες διώξεις, (φυλάκιση ολόκληρης της ΚΕ του ΣΕΚΕ, φυλακίσεις και εξορίες στελεχών του), που υπέστη γι' αυτή τη συνεπή στάση του απέναντι στην εργατική τάξη και το λαό της Ελλάδας. Σε προκήρυξή του με τίτλο: «Η Ειρήνη που εορτάζουν οι αστοί και η Ειρήνη που θέλει ο Λαός» αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πράγματι αι συνθήκαι τας οποίας συνήψαν οι ιμπεριαλισταί της Ευρώπης εις Βερσαλλίας, το Νεϊγύ και τη Σεβρ, ουδέν άλλο αποτελούν ή την επίσημον σφράγισιν της απάτης και της εκμεταλλεύσεως των λαών, τους οποίους παρέσυραν εις τον πόλεμον... Ο πόλεμος δεν ετελείωσεν. Απλώς διά της ειρήνης ταύτης ετέθησαν αι βάσεις των πολέμων της αύριον...». ⁴

1. «Θέματα Ελληνικής Ιστορίας», συλλογική μελέτη του ΚΜΕ, έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», σελ., 202 - 205.

2. «Η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή», Επιστημονικό Διήμερο του ΚΜΕ, έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 17 - 21.

3. Χρήστου Τσιντζιλώνη, ΚΟΜΕΠ, Τεύχος 3/2000.

4. Βλέπε ολόκληρη η προκήρυξη, ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, τόμος πρώτος σελ. 104 - 110.

Επιμέλεια
Στέφανος ΚΡΗΤΙΚΟΣ

2.rizospastis.gr