.jpg)
«Ακόμα –λέει- και αν η μυθοπλασία έχει για πυρήνα ιστορικά περιστατικά, μια φορά η σύνδεση τους με το μύθο του Οιδίποδα και των παιδιών του, τα περισσότερα από τα ονόματα των επτά βασιλιάδων και των γιων τους και όλες γενικά οι λεπτομέρειες της εκστρατείας είναι βέβαιο πως διαμορφώθηκαν ελεύθερα στη Μικρά Ασία από τους προ-ομηρικούς επικούς ποιητές»!..
Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, όταν ο Ηρακλής ήταν οκτώ μηνών η Ήρα έστειλε δύο τεράστιους δράκοντες στο κρεβάτι του για να τον σκοτώσουν. Η Αλκμήνη άρχισε να φωνάζει και να καλεί τον Αμφιτρύωνα, αλλά ο Ηρακλής σηκώθηκε και αρπάζοντας ένα δράκο σε κάθε χέρι τους σκότωσε. Ο Φερεκύδης αναφέρει ότι τους δράκοντες έβαλε ο Αμφιτρύων θέλοντας να μάθει ποιό από τα δύο παιδιά ήταν δικό του. Επειδή ο Ιφικλής το έβαλε στα πόδια, ενώ ο Ηρακλής υπέστη με ηρωϊσμό την επίθεση, κατάλαβε ότι ο Ιφικλής γεννήθηκε από αυτόν!..
ΜΕΣΑ στην Εισαγωγή του έργου για τον Ηρακλή, της «Ελληνικής Μυθολογίας» της Εκδοτικής Αθηνών, που έγραψε ο πανεπιστημιακός μας δάσκαλος Ι. Θ. Κακριδής για τον Ηρακλή, μεταξύ άλλων αναφέρει τα εξής:
«Στον τόμο αυτό περιέχονται τα μυθολογήματα που πλάστηκαν για τον Ηρακλή και για δύο από τις μεγαλύτερες εκστρατείες των Ελλήνων: των Αργοναυτών στην Κολχίδα και των Αργείων βασιλιάδων στη Θήβα· για τήν πιο ξακουστή, των Αχαιών στην Τροία, γίνεται λόγος σε ολόκληρο τον πέμπτο τόμο αυτού του έργου.
Ο Ηρακλής είναι ηρωική μορφή, κυρίαρχη στην ελληνική μυθολογία. Η παράδοση τον συνδέει με το Άργος και τη Θήβα, όπου γεννήθηκε, χώροι στους οποίους θα πρέπει να δημιουργήθηκε κάποτε ως τοπικός ήρωας. Ωστόσο με τους άθλους και τις πράξεις του ξεπέρασε τα όρια της τοπικής του παράδοσης και αναδείχθηκε ήρωας πανελλήνιος. ' Ετσι, δεν μπορεί να περιοριστεί σε έναν συγκεκριμένο μυθολογικό κύκλο. Παράλληλα με τους άθλους που εξετέλεσε μόνος του, επιχείρησε και μεγάλες εκστρατείες, κυρίευσε μάλιστα πρώτος αυτός την Τροία. Είναι ο μόνος ήρωας που όταν πεθαίνει αξιώνεται να ανεβεί στον ' Ολυμπο και να παντρευτεί μια θεά, την ' Ηβη, για να ζήσει αθάνατος και αγέραστος ανάμεσα στους Ολύμπιους. Οι άλλοι μεγάλοι, αγαπημένοι των θεών ήρωες, όπως ο Ορφέας, ο Κάδμος, ο Αχιλλέας, ο Διομήδης, ζουν στα Ηλύσια Πεδία, και αυτοί αθάνατοι και αγέραστοι, όχι όμως άξιοι να πατήσουν το κατώφλι του Ολύμπου. Είναι εύλογο λοιπόν που οι παραδόσεις για τη ζωή και το έργο του Ηρακλή παίρνουν μια ιδιαίτερη θέση στο έργο αυτό, χωριστά από τις τοπικές παραδόσεις των άλλων ηρώων και πριν από τις πανελλήνιες εκστρατείες.
Στον Ηρακλή αντιμετωπίζουμε ένα κάπως παράξενο πρόβλημα σχετικά με το όνομα του: Ηρακλής είναι της Ήρας το κλέος, η δόξα. Αν όμως είναι ένας ήρωας που μίσησε η ' Ηρα, αυτός είναι ο Ηρακλής· τον κυνήγησε πριν ακόμη γεννηθεί, τον κυνήγησε μωρό, τον κυνήγησε σε όλη του τη ζωή ως το θάνατο του. Ποιος το σκέφτηκε να δώσει αυτό το αταίριαστο όνομα στον Θηβαίο ήρωα; ' Η, αν το όνομα του είναι πιο παλιό από την έχθρα που του είχε η Ηρα, γιατί να μη βάλουν κάποιον άλλο θεό να τον καταδιώκει, ώστε να μη δημιουργηθεί η αντινομία αυτή;
Και μια δεύτερη αντινομία στη ζωή του Ηρακλή: Από τη μια είναι ο μεγάλος, δωρικός στην αρχή, εθνικός έπειτα ήρωας, από τους Έλληνες όλους τιμημένος για την παλικαριά του' που γύρισε τον κόσμο όλο, για να τον εξημερώσει, λυτρώνοντας τον από αγριανθρώπους, θεριά, αγρίμια και τέρατα· που με λιγοστούς συντρόφους πάτησε δυο μεγάλες πολιτείες, την Πύλο και την Τροία, σε λίγες μέσα μέρες· που τόλμησε να τα βάλει με θεούς, την ' Ηρα, τον Απόλλωνα και τον Πλούτωνα· που το βάσταξε η καρδιά του να κατεβεί στον Κάτω Κόσμο.
Έναν τέτοιον ήρωα ήταν φυσικό να τον οικειοποιηθεί η φιλοσοφία: ο σοφιστής Πρόδικος τον έβαλε να προτιμάει τον ανηφορικό δρόμο της αρετής από τον εύκολο της κακίας, οι Πυθαγόρειοι τον πρόβαλαν ως το πρότυπο της αρετής και της καρτερίας, οι Κυνικοί τον έκαμαν αρχηγέ -τη τους. «Ο ασκητικός ήρωας, που έκαμε τους άθλους για να δουλέψει τη βαριά σάρκα του και ν' αλαφρώσει από την ύλη και να γίνει Θεός. Η εσωτερική αυτή σημασία του μύθου με κατέχει όλον και στέκεται μπροστά μου ως ανώτατον υπόδειγμα αρετής.» (Νίκος Καζαντζάκης).
Σωστά! Πώς όμως συμβιβάζεται ο Ηρακλής αυτός με τον Ηρακλή της κωμωδίας; Ο Ηρακλής εδώ είναι μια έντονα κωμική μορφή, με μεγάλη σωματική δύναμη, όχι πολύ έξυπνος, φαγάς αχόρταγος, πότης αξεδίψαστος, γυναικάς... Ποιος είναι ο πρωταρχικός Ηρακλής; Το κωμικό πρόσωπο που μας δίνει η κωμωδία ή ο τρανός ήρωας της υπόλοιπης παράδοσης; Και είναι σωστή η γνώμη πως ο πυρήνας του μύθου είναι ινδοευρωπαϊκός και σέρνει από πανάρχαια χρόνια;
«Τις Πλαγκτές Πέτρες, τους Ταξιδόβραχους, ένα μόνο καράβι μπόρεσε να τους περάσει, η Αργώ, που την έχουμε όλοι στο στόμα μας» — ποντοπόρος νηϋς Αργώ πάσι μέλουσα. Οι λίγες αυτές λέξεις του Ομήρου αποτελούν τη μοναδική μαρτυρία για μια εποποιία που ανήκε στο ρεπερτόριο των αοιδών γύρω στα 700 π.Χ. και ιστορούσε το ταξίδι των Αργοναυτών στην Κολχίδα.
Σύμφωνα με το γενεαλογικό διάγραμμα που είχαν καταρτίσει οι αοιδοί της Ιωνίας, για να βάλουν τάξη στον μυθικό κόσμο των Ελλήνων, οι ήρωες που ταξιδεύουν με την Αργώ είναι μια γενιά προγενέστεροι από αυτούς που εκστρατεύουν στην Τροία. ' Ετσι, του Αχιλλέα ο πατέρας, ο Πηλέας, ανήκει στους Αργοναύτες, το ίδιο του Οδυσσέα ο Λαέρτης, του Αίαντα ο Τελαμώνας, του Εύμήλου ο Αδμητος.
Ο μύθος των Αργοναυτών δεν υπάρχει αμφιβολία πως απηχεί την εξόρμηση των Ελλήνων στους προηγούμενους αιώνες να αποικίσουν τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας ως το μυχό της. Όποιος όμως θα δοκίμαζε από τις περιγραφές του Πινδάρου και του Απολλώνιου να βγάλει εξακριβωμένα ιστορικά στοιχεία, θα έπαιρνε κακό δρόμο· γιατί τον ιστορικό πυρήνα της εκστρατείας ήρθαν από την αρχή να τον αλλοιώσουν και να τον πλουτίσουν με φανταστικά επεισόδια οι επίνοιες των ποιητών.
Αφθονες αφορμές γι' αυτές, τους έδιναν οι περιγραφές των ναυτικών και των εμπόρων από τα μακρινά τους ταξίδια, όπου ήταν φυσικό οι κίνδυνοι να μεγαλοποιούνται και το μυστήριο της θάλασσας, μέσα στην άφεγγη ή και στην κακοφωτισμένη από το φεγγάρι νύχτα, να γεννά βράχους θεόρατους που ταξιδεύουν ή που χτυπιούνται μεταξύ τους, ακόμα θεριά και τέρατα. Στις περιγραφές αυτές πρέπει να χρωστά ο αργοναυτικός μύθος τις Συμπληγάδες, τις Πλαγκτές Πέτρες, τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, τις Σειρήνες.
Και μια δεύτερη πηγή πλούτισε το υλικό της Αργοναυτικής Εκστρατείας: το παραμύθι. Από παραμύθια είναι δανεισμένο το θέμα της αναζήτησης στα μακρινά ξένα ενός θησαυρού που τον φυλάει ένας δράκος. Και ένα άλλο παραμυθικό θέμα λανθάνει στην παράδοση της Αργοναυτικής Εκστρατείας: Είναι μια παραλλαγή απλωμένη σε όλο τον κόσμο, γνωστή και στην Ελλάδα: ' Ενα παλικάρι κινάει να καταχτήσει ένα θησαυρό, ή και την Πεντάμορφη του κόσμου· τον συνοδεύουν πιστοί σύντροφοι με θαυμαστές ικανότητες1 ο ένας μπορεί και βλέπει, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στο καμπαναριό ψηλά μιας εκκλησίας, έναν ψύλλο που χασμουριέται, διαπιστώνει μάλιστα πως ένα από τα δόντια του είναι κούφιο' ο άλλος βάζει το αυτί του στη γη και ακούει τι γίνεται στην άλλη άκρη του κόσμου1 ο άλλος τρέχει πάνω από τη θάλασσα, χωρίς να βουλιάζει1 ο άλλος άλλα. Με τη βοήθεια των συντρόφων του το παλικάρι καταφέρνει να ξεπεράσει τους κινδύνους που τους απειλούν και να βγει νικητής στους άθλους που του επιβάλλει ο κύριος του θησαυρού.
Ας δούμε τώρα τι ιστορούν οι πηγές μας για μερικούς από τους Αργοναύτες: Ο Λυγκέας είχε τόσο δυνατά μάτια, ώστε να μπορεί να βλέπει διά λίθων και διά γης' ο Περικλύμενος είχε το χάρισμα να μεταμορφώνεται σε όποιο ζώο ήθελε1 ο Εύφημος έτρεχε πάνω από τη θάλασσα τόσο ανάλαφρα, ώστε μόνο τις πατούσες του να νοτίζει1 ο Ζήτης και ο Κάλαϊς είχαν στα πόδια φτερά και μπορούσαν να πετούν.
Τη χτυπητή ομοιότητα ανάμεσα στους συντρόφους του Ιάσονα στην Αργοναυτική Εκστρατεία και στους συντρόφους του παλικαριού στο παραμύθι, την πρόσεξε πριν από χρόνια ένας Ελβετός φιλόλογος, για να καταλήξει στο πολύ πιθανό συμπέρασμα πως η παράδοση της Αργοναυτικής Εκστρατείας ξεκίνησε αρχικά από ένα παραμύθι, όπου ο ήρωας αν τα έβγαζε πέρα, αυτό το χρωστούσε στους συντρόφους του και μόνο.
Το κακό είναι πως με τη μορφή που πήρε αργότερα η παράδοση οι ήρωες με τις θαυμαστές ικανότητες αχρηστεύονται, γιατί δεν είναι πια αυτοί που βοηθούν τον αρχηγό τους στην Κολχίδα να ξεπεράσει τις παγίδες που του στήνει ο Αιήτης-τώρα είναι η Μήδεια, η κόρη του Αιήτη, που τον παραστέκει. Το θέμα της βασιλοπούλας που ερωτεύεται τον εχθρό και προδίδει και πατέρα και πατρίδα είναι πολύ αγαπητό στην αρχαία μυθολογία1 δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε τον έρωτα της Αριάδνης για τον Θησέα στην Κρήτη και της Σκύλλας για τον Μίνωα στα Μέγαρα.
Βέβαια, για μια τόσο μεγάλη εκστρατεία ήταν φυσική η απαίτηση να επιστρατευτεί όλος ο ηρωικός κόσμος των χρόνων εκείνων, στην πραγματικότητα όμως οι πολλοί ήρωες είχαν καταντήσει βάρος περιττό στον ποιητή που ιστορούσε την εκστρατεία, την ώρα που τώρα πια έφτανε ένα παλικάρι με καρδιά μόνο και τόσο όμορφο, ώστε να το αγαπήσει η βασιλοπούλα και να το βοηθήσει να πετύχει το σκοπό που το είχε φέρει στη μακρινή Κολχίδα.
Η εκστρατεία των Επτά αργείων βασιλιάδων στη Θήβα δεν έχει βέβαια τη σπουδαιότητα της τρωικής1 εδώ έχουμε να κάνουμε με μια περιορισμένη τοπική σύρραξη, που δεν βαστάει πολύν καιρό1 και οι ήρωες που παίρνουν μέρος σ' αυτή δεν είναι πολλοί. Ακόμα μικρότερη σημασία παρουσιάζεται να έχει η εκστρατεία των Επιγόνων, των γιων των Αργείων βασιλιάδων, δέκα χρόνια αργότερα. Οπωσδήποτε, οι γιοι μπορούσαν να υπερηφανεύονται πως είχαν κατορθώσει αυτό που δεν είχαν κατορθώσει οι πατεράδες τους:
«Εμείς, καυκιόμαστε, στον πόλεμο περνούμε τους γονιούς μας, εμείς τη Θήβα την εφτάπορτη πατήσαμε, κι ας ήταν πιο λίγος ο στρατός που εφέραμε μπρος στα τρανά τειχιά της, γιατί είχαμε στο Δία τα θάρρη μας και στα θεϊκά σημάδια ■ όμως εκείνοι από την ίδια τους κακογνωμιά εχαθήκαν» (Δ 405 κ.ε).
Στο ψευδο-ιστορικό χρονοδιάγραμμα του μυθικού κόσμου, η εκστρατεία των Επτά παρουσιάζεται να γίνεται μια γενιά πριν από τον Τρωικό πόλεμο και η εκστρατεία των Επιγόνων λίγα χρόνια πριν από αυτόν. ' Ετσι, ο Τυδέας, ο Καπανέας και ο Μηκιστέας πολεμούν κάτω από τα τείχη της Θήβας, οι γιοι τους, ο Διομήδης, ο Σθένελος και ο Ευρύαλος, παίρνουν μέρος και στην εκστρατεία των Επιγόνων και στην Τρωική.
Μια και η Αργολίδα και η Βοιωτία γειτονεύουν, ήταν για τους παλαιότερους ερευνητές το συμπέρασμα αυτονόητο πως στην παράδοση της εκστρατείας των Επτά λανθάνει η ανάμνηση από έναν πραγματικό πόλεμο ανάμεσα στις δύο πολιτείες. Σήμερα στεκόμαστε πιο επιφυλακτικοί μπροστά στη γνώμη αυτή. Οπωσδήποτε, ακόμα και αν η μυθοπλασία έχει για πυρήνα ιστορικά περιστατικά, μια φορά η σύνδεση τους με το μύθο του Οιδίποδα και των παιδιών του, τα περισσότερα από τα ονόματα των επτά βασιλιάδων και των γιων τους και όλες γενικά οι λεπτομέρειες της εκστρατείας είναι βέβαιο πως διαμορφώθηκαν ελεύθερα στη Μικρά Ασία από τους προ-ομηρικούς επικούς ποιητές.»
Ι.Θ. ΚΑΚΡΙΔΗΣ
Ο Ηρακλής είναι ηρωική μορφή, κυρίαρχη στην ελληνική μυθολογία. Η παράδοση τον συνδέει με το Άργος και τη Θήβα, όπου γεννήθηκε, χώροι στους οποίους θα πρέπει να δημιουργήθηκε κάποτε ως τοπικός ήρωας. Ωστόσο με τους άθλους και τις πράξεις του ξεπέρασε τα όρια της τοπικής του παράδοσης και αναδείχθηκε ήρωας πανελλήνιος. ' Ετσι, δεν μπορεί να περιοριστεί σε έναν συγκεκριμένο μυθολογικό κύκλο. Παράλληλα με τους άθλους που εξετέλεσε μόνος του, επιχείρησε και μεγάλες εκστρατείες, κυρίευσε μάλιστα πρώτος αυτός την Τροία. Είναι ο μόνος ήρωας που όταν πεθαίνει αξιώνεται να ανεβεί στον ' Ολυμπο και να παντρευτεί μια θεά, την ' Ηβη, για να ζήσει αθάνατος και αγέραστος ανάμεσα στους Ολύμπιους. Οι άλλοι μεγάλοι, αγαπημένοι των θεών ήρωες, όπως ο Ορφέας, ο Κάδμος, ο Αχιλλέας, ο Διομήδης, ζουν στα Ηλύσια Πεδία, και αυτοί αθάνατοι και αγέραστοι, όχι όμως άξιοι να πατήσουν το κατώφλι του Ολύμπου. Είναι εύλογο λοιπόν που οι παραδόσεις για τη ζωή και το έργο του Ηρακλή παίρνουν μια ιδιαίτερη θέση στο έργο αυτό, χωριστά από τις τοπικές παραδόσεις των άλλων ηρώων και πριν από τις πανελλήνιες εκστρατείες.
Στον Ηρακλή αντιμετωπίζουμε ένα κάπως παράξενο πρόβλημα σχετικά με το όνομα του: Ηρακλής είναι της Ήρας το κλέος, η δόξα. Αν όμως είναι ένας ήρωας που μίσησε η ' Ηρα, αυτός είναι ο Ηρακλής· τον κυνήγησε πριν ακόμη γεννηθεί, τον κυνήγησε μωρό, τον κυνήγησε σε όλη του τη ζωή ως το θάνατο του. Ποιος το σκέφτηκε να δώσει αυτό το αταίριαστο όνομα στον Θηβαίο ήρωα; ' Η, αν το όνομα του είναι πιο παλιό από την έχθρα που του είχε η Ηρα, γιατί να μη βάλουν κάποιον άλλο θεό να τον καταδιώκει, ώστε να μη δημιουργηθεί η αντινομία αυτή;
Και μια δεύτερη αντινομία στη ζωή του Ηρακλή: Από τη μια είναι ο μεγάλος, δωρικός στην αρχή, εθνικός έπειτα ήρωας, από τους Έλληνες όλους τιμημένος για την παλικαριά του' που γύρισε τον κόσμο όλο, για να τον εξημερώσει, λυτρώνοντας τον από αγριανθρώπους, θεριά, αγρίμια και τέρατα· που με λιγοστούς συντρόφους πάτησε δυο μεγάλες πολιτείες, την Πύλο και την Τροία, σε λίγες μέσα μέρες· που τόλμησε να τα βάλει με θεούς, την ' Ηρα, τον Απόλλωνα και τον Πλούτωνα· που το βάσταξε η καρδιά του να κατεβεί στον Κάτω Κόσμο.
Έναν τέτοιον ήρωα ήταν φυσικό να τον οικειοποιηθεί η φιλοσοφία: ο σοφιστής Πρόδικος τον έβαλε να προτιμάει τον ανηφορικό δρόμο της αρετής από τον εύκολο της κακίας, οι Πυθαγόρειοι τον πρόβαλαν ως το πρότυπο της αρετής και της καρτερίας, οι Κυνικοί τον έκαμαν αρχηγέ -τη τους. «Ο ασκητικός ήρωας, που έκαμε τους άθλους για να δουλέψει τη βαριά σάρκα του και ν' αλαφρώσει από την ύλη και να γίνει Θεός. Η εσωτερική αυτή σημασία του μύθου με κατέχει όλον και στέκεται μπροστά μου ως ανώτατον υπόδειγμα αρετής.» (Νίκος Καζαντζάκης).
Σωστά! Πώς όμως συμβιβάζεται ο Ηρακλής αυτός με τον Ηρακλή της κωμωδίας; Ο Ηρακλής εδώ είναι μια έντονα κωμική μορφή, με μεγάλη σωματική δύναμη, όχι πολύ έξυπνος, φαγάς αχόρταγος, πότης αξεδίψαστος, γυναικάς... Ποιος είναι ο πρωταρχικός Ηρακλής; Το κωμικό πρόσωπο που μας δίνει η κωμωδία ή ο τρανός ήρωας της υπόλοιπης παράδοσης; Και είναι σωστή η γνώμη πως ο πυρήνας του μύθου είναι ινδοευρωπαϊκός και σέρνει από πανάρχαια χρόνια;
«Τις Πλαγκτές Πέτρες, τους Ταξιδόβραχους, ένα μόνο καράβι μπόρεσε να τους περάσει, η Αργώ, που την έχουμε όλοι στο στόμα μας» — ποντοπόρος νηϋς Αργώ πάσι μέλουσα. Οι λίγες αυτές λέξεις του Ομήρου αποτελούν τη μοναδική μαρτυρία για μια εποποιία που ανήκε στο ρεπερτόριο των αοιδών γύρω στα 700 π.Χ. και ιστορούσε το ταξίδι των Αργοναυτών στην Κολχίδα.
Σύμφωνα με το γενεαλογικό διάγραμμα που είχαν καταρτίσει οι αοιδοί της Ιωνίας, για να βάλουν τάξη στον μυθικό κόσμο των Ελλήνων, οι ήρωες που ταξιδεύουν με την Αργώ είναι μια γενιά προγενέστεροι από αυτούς που εκστρατεύουν στην Τροία. ' Ετσι, του Αχιλλέα ο πατέρας, ο Πηλέας, ανήκει στους Αργοναύτες, το ίδιο του Οδυσσέα ο Λαέρτης, του Αίαντα ο Τελαμώνας, του Εύμήλου ο Αδμητος.
Ο μύθος των Αργοναυτών δεν υπάρχει αμφιβολία πως απηχεί την εξόρμηση των Ελλήνων στους προηγούμενους αιώνες να αποικίσουν τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας ως το μυχό της. Όποιος όμως θα δοκίμαζε από τις περιγραφές του Πινδάρου και του Απολλώνιου να βγάλει εξακριβωμένα ιστορικά στοιχεία, θα έπαιρνε κακό δρόμο· γιατί τον ιστορικό πυρήνα της εκστρατείας ήρθαν από την αρχή να τον αλλοιώσουν και να τον πλουτίσουν με φανταστικά επεισόδια οι επίνοιες των ποιητών.
Αφθονες αφορμές γι' αυτές, τους έδιναν οι περιγραφές των ναυτικών και των εμπόρων από τα μακρινά τους ταξίδια, όπου ήταν φυσικό οι κίνδυνοι να μεγαλοποιούνται και το μυστήριο της θάλασσας, μέσα στην άφεγγη ή και στην κακοφωτισμένη από το φεγγάρι νύχτα, να γεννά βράχους θεόρατους που ταξιδεύουν ή που χτυπιούνται μεταξύ τους, ακόμα θεριά και τέρατα. Στις περιγραφές αυτές πρέπει να χρωστά ο αργοναυτικός μύθος τις Συμπληγάδες, τις Πλαγκτές Πέτρες, τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, τις Σειρήνες.
Και μια δεύτερη πηγή πλούτισε το υλικό της Αργοναυτικής Εκστρατείας: το παραμύθι. Από παραμύθια είναι δανεισμένο το θέμα της αναζήτησης στα μακρινά ξένα ενός θησαυρού που τον φυλάει ένας δράκος. Και ένα άλλο παραμυθικό θέμα λανθάνει στην παράδοση της Αργοναυτικής Εκστρατείας: Είναι μια παραλλαγή απλωμένη σε όλο τον κόσμο, γνωστή και στην Ελλάδα: ' Ενα παλικάρι κινάει να καταχτήσει ένα θησαυρό, ή και την Πεντάμορφη του κόσμου· τον συνοδεύουν πιστοί σύντροφοι με θαυμαστές ικανότητες1 ο ένας μπορεί και βλέπει, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στο καμπαναριό ψηλά μιας εκκλησίας, έναν ψύλλο που χασμουριέται, διαπιστώνει μάλιστα πως ένα από τα δόντια του είναι κούφιο' ο άλλος βάζει το αυτί του στη γη και ακούει τι γίνεται στην άλλη άκρη του κόσμου1 ο άλλος τρέχει πάνω από τη θάλασσα, χωρίς να βουλιάζει1 ο άλλος άλλα. Με τη βοήθεια των συντρόφων του το παλικάρι καταφέρνει να ξεπεράσει τους κινδύνους που τους απειλούν και να βγει νικητής στους άθλους που του επιβάλλει ο κύριος του θησαυρού.
Ας δούμε τώρα τι ιστορούν οι πηγές μας για μερικούς από τους Αργοναύτες: Ο Λυγκέας είχε τόσο δυνατά μάτια, ώστε να μπορεί να βλέπει διά λίθων και διά γης' ο Περικλύμενος είχε το χάρισμα να μεταμορφώνεται σε όποιο ζώο ήθελε1 ο Εύφημος έτρεχε πάνω από τη θάλασσα τόσο ανάλαφρα, ώστε μόνο τις πατούσες του να νοτίζει1 ο Ζήτης και ο Κάλαϊς είχαν στα πόδια φτερά και μπορούσαν να πετούν.
Τη χτυπητή ομοιότητα ανάμεσα στους συντρόφους του Ιάσονα στην Αργοναυτική Εκστρατεία και στους συντρόφους του παλικαριού στο παραμύθι, την πρόσεξε πριν από χρόνια ένας Ελβετός φιλόλογος, για να καταλήξει στο πολύ πιθανό συμπέρασμα πως η παράδοση της Αργοναυτικής Εκστρατείας ξεκίνησε αρχικά από ένα παραμύθι, όπου ο ήρωας αν τα έβγαζε πέρα, αυτό το χρωστούσε στους συντρόφους του και μόνο.
Το κακό είναι πως με τη μορφή που πήρε αργότερα η παράδοση οι ήρωες με τις θαυμαστές ικανότητες αχρηστεύονται, γιατί δεν είναι πια αυτοί που βοηθούν τον αρχηγό τους στην Κολχίδα να ξεπεράσει τις παγίδες που του στήνει ο Αιήτης-τώρα είναι η Μήδεια, η κόρη του Αιήτη, που τον παραστέκει. Το θέμα της βασιλοπούλας που ερωτεύεται τον εχθρό και προδίδει και πατέρα και πατρίδα είναι πολύ αγαπητό στην αρχαία μυθολογία1 δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε τον έρωτα της Αριάδνης για τον Θησέα στην Κρήτη και της Σκύλλας για τον Μίνωα στα Μέγαρα.
Βέβαια, για μια τόσο μεγάλη εκστρατεία ήταν φυσική η απαίτηση να επιστρατευτεί όλος ο ηρωικός κόσμος των χρόνων εκείνων, στην πραγματικότητα όμως οι πολλοί ήρωες είχαν καταντήσει βάρος περιττό στον ποιητή που ιστορούσε την εκστρατεία, την ώρα που τώρα πια έφτανε ένα παλικάρι με καρδιά μόνο και τόσο όμορφο, ώστε να το αγαπήσει η βασιλοπούλα και να το βοηθήσει να πετύχει το σκοπό που το είχε φέρει στη μακρινή Κολχίδα.
Η εκστρατεία των Επτά αργείων βασιλιάδων στη Θήβα δεν έχει βέβαια τη σπουδαιότητα της τρωικής1 εδώ έχουμε να κάνουμε με μια περιορισμένη τοπική σύρραξη, που δεν βαστάει πολύν καιρό1 και οι ήρωες που παίρνουν μέρος σ' αυτή δεν είναι πολλοί. Ακόμα μικρότερη σημασία παρουσιάζεται να έχει η εκστρατεία των Επιγόνων, των γιων των Αργείων βασιλιάδων, δέκα χρόνια αργότερα. Οπωσδήποτε, οι γιοι μπορούσαν να υπερηφανεύονται πως είχαν κατορθώσει αυτό που δεν είχαν κατορθώσει οι πατεράδες τους:
«Εμείς, καυκιόμαστε, στον πόλεμο περνούμε τους γονιούς μας, εμείς τη Θήβα την εφτάπορτη πατήσαμε, κι ας ήταν πιο λίγος ο στρατός που εφέραμε μπρος στα τρανά τειχιά της, γιατί είχαμε στο Δία τα θάρρη μας και στα θεϊκά σημάδια ■ όμως εκείνοι από την ίδια τους κακογνωμιά εχαθήκαν» (Δ 405 κ.ε).
Στο ψευδο-ιστορικό χρονοδιάγραμμα του μυθικού κόσμου, η εκστρατεία των Επτά παρουσιάζεται να γίνεται μια γενιά πριν από τον Τρωικό πόλεμο και η εκστρατεία των Επιγόνων λίγα χρόνια πριν από αυτόν. ' Ετσι, ο Τυδέας, ο Καπανέας και ο Μηκιστέας πολεμούν κάτω από τα τείχη της Θήβας, οι γιοι τους, ο Διομήδης, ο Σθένελος και ο Ευρύαλος, παίρνουν μέρος και στην εκστρατεία των Επιγόνων και στην Τρωική.
Μια και η Αργολίδα και η Βοιωτία γειτονεύουν, ήταν για τους παλαιότερους ερευνητές το συμπέρασμα αυτονόητο πως στην παράδοση της εκστρατείας των Επτά λανθάνει η ανάμνηση από έναν πραγματικό πόλεμο ανάμεσα στις δύο πολιτείες. Σήμερα στεκόμαστε πιο επιφυλακτικοί μπροστά στη γνώμη αυτή. Οπωσδήποτε, ακόμα και αν η μυθοπλασία έχει για πυρήνα ιστορικά περιστατικά, μια φορά η σύνδεση τους με το μύθο του Οιδίποδα και των παιδιών του, τα περισσότερα από τα ονόματα των επτά βασιλιάδων και των γιων τους και όλες γενικά οι λεπτομέρειες της εκστρατείας είναι βέβαιο πως διαμορφώθηκαν ελεύθερα στη Μικρά Ασία από τους προ-ομηρικούς επικούς ποιητές.»
Ι.Θ. ΚΑΚΡΙΔΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου